Onun şiirinde, sanatında düşlediği ve olmasını istediği toplum yapısının gerçekleşmesi için bizzat politik yaşama katılma yönünde adımlar attığı da görülür. Bu doğrultuda en büyük isteği halkı mecliste temsil etmek olan Petöfi seçimlere katılmış, ancak hükümet şiirleri ve tavırları nedeniyle antipati duyduğu Petöfi’ye, karşı oy kullanmaları için halkı örgütlemiştir. Hükümet sadece bununla yetinmeyip yandaşlarının gösteri yapmalarına da engel olmuş, Petöfi’yi ise Peşte’den uzak diyarlara göndermiştir. O ise, yaşadığı bu hayal kırıklığına rağmen devrime olan inancını yitirmemiş, şiirleriyle mücadelesini sürdürmeye devam etmiştir. Az apostol (Havari) (1848, Ağustos) adlı epik şiiri de bu dönemi ve Petöfi’nin mücadelesini yansıtan güzel örneklerinden biridir.
1848 yılı, Petöfi’nin şiirlerinde vatan ve ulusal özgürlük ve bağımsızlık kavramlarının daha çok vurgulandığı, savaşın ve ihtilalin havasının oldukça yoğun hissedildiği bir dönem olarak kabul edilir. Şair bu dönemde A magyar nep (Macar Halkı) (1848, Haziran) adlı şiirinde vatan ve bağımsızlığın önemine dikkat çeker (Petöfi Sândor költemenyei 1020-1021):
Vatan ve özgürlük, bu iki sözcük,
Bir çocuk dadısından ilk bunu öğrenmeli,
Ve şayet savaşta ölüm gelip ona çatarsa,
Er kişi son kez bu iki sözcüğü söylemeli![8]
Şairin, Ismet magyar lett a magyar… (Yeniden Macar Oldu Macar…) (1848, Temmuz)’da da özgürlük için çağrıda bulunduğu ve Elet vagy halâl (Yaşam ya da Ölüm) (1848, Eylül) adlı şiiriyle özgürlük için mücadele eden halka seslendiği görülür. A ven zaszlötartö (İhtiyar Bayraktar) (1848, Ekim) adlı şiirinde ise şair, atasından kahramanca söz ederken karşımıza çıkar. Tiszteljetek a közkatonâkat! (Rediflere Saygı Duyun!) (1848 Ekim-Kasım) adlı şiirinde savaşın zorluğunu göğüsleyen askerlerden, A huszâr (Macar Süvarisi) ve A honved (Macar Askeri) adlı eserleriyle de ulus bilincini ön plana çıkararak Macar askerinden bahseder. Csatadal (Savaş Türküsü) (1848, Aralık) adlı eseriyle savaş meydanında yaşananları bizlere anlatır (Güngörmüş 110; Petöfi Sândor költemenyei 1025-1026, 1151-1153, 11531155, 1158-1159, 1209-1210, 1210-1212). Ve yine bu dönemde Petöfi’nin Macar topraklarında hüküm sürenlerin, Macaristan’ı yönetmek istediğini beyan edenlerin aslında Macaristan’ı kurtarmaktan ziyade daha çok kendi kişisel beklenti ve hedeflerine yönelik amaçlara hizmet ettiklerini düşünmüş olduğu izlenimi veren ifadeleri de vardır. Şair, A szekelyekhez (Sekellere) (1848, Ekim) adlı şiirinde Macarların özgür ve bağımsız bir ulus olması için dünyadaki tek kardeşi olarak nitelendirdiği Sekelleri birlik olmaya, birlikte hareket etmeye davet ederek bu ulusun kurtarılacağına inanır ve bu durumu şu dizelerle bizlere anlatır (Petöfi Sândor költemenyei 1149-1150):
Gökyüzünde her tarafta karanlık bulutlar,
Ortasında yalnız bir yıldız parlıyor.
Oradaki o yıldız Macar ulusunun resmidir,
Yabancı uluslar çevresini sarmış onun.
Dünya büyük, fakat içinde dostumuz yok,
Derdimizi paylaşan kimse yok.
Dünyada Macarların dostu yok!
Gördüğü herkes onun düşmanıdır.
Eğer Macar da Macar’ı terk ederse,
O zaman onun yoldaşı kalmayacak,
Gökyüzünde yıldızın kaybolduğu gibi,
Karanlık bulutlar kapladığında.
Haydi Sekeller gelin düşmanımız ortak,
Bize zarar veren size de zarar verir,
Sizi zincire vuran bizimkiyle aynıdır,
Birlikte kıralım ortak zincirlerimizi!
Zira nihayetinde özgür olmamız gerek;
İsterse bütün dünya düşmanımız olsun!
Bizleri yılgınlığa düşürmesin bu durum,
Çünkü doğruluk ve Tanrı bizimledir.
Macarların sanıldığı gibi olmadığını,
Mum gibi söndürülemeyeceğini gösterelim!
Macarlar sonsuza kadar yaşamalı,
Ve bir daha asla esir olmamalı!
Haydi Sekeller düşmana karşı çıkın;
Kim karşı gelir Sekellerden başka onlara?
Çünkü Sekellerin atasıydı Atilla,
Onun Tanrı’nın kırbacı olduğuna inandılar.
Boşuna, Viyana, boşuna alçaklığın,
Gönder istediğin kadar Sırp’ı, Hırvat’ı;
Direnecek, direnecek Macar vatanı,
Yaşayacağız, özgürce yaşayacağız![9]
Asya’dan gelip Avrupa’da yurt tutmuş Macarların doğusunda Transilvanya’da, yani Erdel topraklarında yaşayan ve tarihsel süreç boyunca öz kültürünü korumaya yönelik her zaman büyük mücadeleler göstermiş, çok şeyini feda etmiş Sekellere seslenişinin ardından Petöfi, 1848 yılının Ekim ayında Peşte’den uzaklaşarak bir diğer halk ayaklanmasının yaşandığı Sekel topraklarına hareket eder, ancak oraya ulaşamaz. Mücadeleden vazgeçmeye niyeti olmayan Petöfi önce Erdöd’e, oradan da Debrecen’e 28. tabura gider. Ekim ayının ortasında hem kendisinin çok istemesi hem de o dönemdeki koşullar gereği yüzbaşı olarak Macar ordusunun başına getirilir. Kılıç tutacağı günü sabırsızlıkla bekleyen Petöfi bir yandan baba olmasının verdiği yükümlülüklerle, diğer taraftan maddi sıkıntılarla uğraşmak zorunda kalır. İşte bu nedenle, bu süre zarfında orduda ve savaş meydanında yerini alamaz, ancak uzaktan sadece şiirleriyle savaşa destek olur. 1849 yılının ilk ayında Erdel’deki savaşın başkomutanı olan Leh Generali Jözsef Bem’in ordusuna katılır. Böylece Erdel, devrimin şairi ve devrimin komutanının buluşmasına ve bu ikili arasında adeta bir baba-oğul ilişkisine de vesile olur. Petöfi, hayatında önemli bir yer teşkil eden General Bem’e ithafen Az erdelyi hadsereg (Erdel Ordusu) (1849, Mart) adlı şiiri yazar (Petöfi Sândor költemenyei 1200-1201). Bu şiir General Bem’in, Petöfi’nin hayatındaki yerini ve ondaki etkilerini göstermesi açısından oldukça önemlidir.
Petöfi, onu koruyan kollayan, ona bir baba gibi yaklaşan birini bulmasına karşın kendi canından, kanından olan öz babasını 21 Mart’ta, 17 Mayıs’ta ise annesini kaybedince bunca zaman yaşadığı sıkıntılara ve acılara bir yenisi daha eklenir. Şair, hayatının her aşamasında olduğu gibi bu acı durum karşısında da kaleme sarılır ve derdini, kederini, acısını Szüleim halâra (Ailemin Ölümü Üzerine) (1849, Mayıs) adlı şiiri yazarak hafifletmeye çalışır (Petöfi Sândor költemenyei 1206-1208).
Aynı yıl Nisan ayında, başka bir deyişle hayatının son döneminde, yahut ihtilalde sona yaklaşırken Petöfi, Sekellerle ilgili duygu ve düşüncelerini tekrar kaleme alır ve bu halkın tek bir amaç doğrultusunda kahramanca, cesurca savaştığından, hiç bir amaç gütmeden sadece özgürlük noktasında buluştuğundan bahseder A szekelyek (Sekeller) (1849, Nisan) adlı şiirinde (Petöfi Sândor költemenyei 1204-1205):
Sekeller ileri!” diye ben söylemedim,
Zaten ileri gittiler, kahraman gençler;
Her biri orada savaşmak ister,
Savaşın en feci bir şekilde cereyan ettiği yerde.
Bir tek Sekel kanı hala yozlaşmadı!
Her bir damla kanı gerçek bir inci değerinde.
Onlar ölümün önüne böyle gittiler,
Başkalarının düğüne gittiği gibi;
Çiçekler takarlar şapkalarının kenarına
Ve savaş meydanında şarkı söylerler.
Bir tek Sekel kanı hala yozlaşmadı!
Her bir damla kanı gerçek bir inci değerinde.
Kim onlara karşı gelmeye cesaret eder?
Kim böylesi bir cesareti yüreğinde taşır?
Rüzgar gibi giderler, uçarlar ve kovarlar
Düşmanı, rüzgarın tozu süpürdüğü gibi!
Bir tek Sekel kanı hala yozlaşmadı!
Her bir damla kanı gerçek bir inci değerinde.[10]
Sekellerle ilgili ele alınan bu iki şiir, Petöfi açısından Sekellerin 184849 Macar Özgürlük ve Bağımsızlık Mücadelesi’ndeki önemini açıkça ortaya koymaktadır. Macar tarihinin bugüne kadar çözümlenemeyen problemleri arasında yer alan Sekeller, çeşitli araştırmalar sonucunda genelde bir Türk kavmi ya da Doğulu bir kavim olarak yorumlanmış ve bilimsel verilerle kanıtlanmaya çalışılmıştır. Bu araştırmalardan biri Szeged’li araştırmacı Elemer Moor’a aittir. Moor, A honfoglalö magyarsâg megtelepülese es a szekelyek eredete (Yurt Tutan Macarların Yerleşimi ve Sekellerin Kökeni) adlı eserinde Sekellerin Türk kökenli olduğunu ve Orta Asya’daki dzikil (çiğil) halkından geldiğini dile getirmiştir.[11] Prof. Dr. Lâszlo Râsonyi de Sekellerin ve adlarının menşei meselesine ışık tutan isimler arasında yer alır. Öksel Göçmen aracılığıyla dilimize tercüme edilen makalesinde Râsonyi, Sekellerin ve adlarının daha ziyade Türk kökenli olduğu yönündeki görüşlere yer vermiştir.[12] György Györffy ise A magyarsâg keleti elemei (Macarların Doğu Unsurları) adlı çalışmasında A szekelyek eredete es települesük törtenete (Sekellerin Kökeni ve Yerleşim Tarihi) alt başlığıyla Sekellerin kökeni meselesini ele almış ve yaptığı araştırmalar sonucunda onların Macarlardan farklı, Doğu kökenli bir kavim oldukları sonucuna ulaşmıştır. [13] Bunlar gibi sayısız araştırmalar neticesinde Sekeller her ne kadar Macarlardan farklı bir kavim olarak görülse de Petöfi onları asla Macarlardan faklı görmemiş ve hatta Macarların kurtuluşunun sadece onlarla birlikte mümkün olacağına inanmış ve her iki şiirinde de bu hissiyatını açıkça dile getirmiştir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, yaklaşık bir buçuk yıl kadar süren 1848-49 Macar Bağımsızlık ve Özgürlük Mücadelesi, Macar ulusunun tarihinde meydana gelen son derece önemli ve ağır bedellerin ödendiği mücadelelerden biridir. Bu mücadele her ne kadar Macar ulusu açısından olumsuz sonuçlanmış olsa da bu ulus bazen Macar hükümdarlığının himayesinde, ama çoğu zaman yabancı devletlerin boyunduruğu altında kendi özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi karşısındaki tüm engellere direnişini sürdürmüştür. Petöfi de kendi döneminde, gerek eylemleriyle gerekse Sekellerden veya onların yaşadıkları topraklardan, Erdel’den söz eden şiirleriyle ve Macar halkının yaşadıklarını, mücadelesini anlattığı eserleriyle bu mücadeleye destek olmuş ve tarih sahnesinde önemli olan bu olayı birçok şiiriyle adeta ölümsüzleştirmiştir.
Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Hungaroloji Anabilim Dalı, ayoz@ankara.edu.tr
Alıntı Kaynağı: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 55, 1 (2015)